PCOS-symptomen: oorzaken en 5 tips om je levensstijl te verbeteren

04/07/20245 minuten

PCOS, of het polycysteus ovarium syndroom, komt naar schatting voor bij 8 tot 13% van de vrouwen wereldwijd. Het is een van de meest voorkomende reproductieve gezondheidsproblemen.¹ De hormonale aandoening kenmerkt zich door verschillende symptomen en kan allerlei oorzaken hebben.

Of je nu de diagnose PCOS hebt gekregen, de aandoening net onderzoekt of het onderwerp interessant vindt, dit artikel leert je alles wat je moet weten. Van wat PCOS is tot de verschillende symptomen en oorzaken.

Wat is PCOS?

PCOS kenmerkt zich door drie belangrijke aspecten:^2,3

Hyperandrogenisme (verhoogde testosteronspiegels die symptomen, zoals acne en overmatige haargroei veroorzaken).
Ovulatiestoornis (waarbij de eisprong onregelmatig is of je misschien geen menstruatie hebt).
Het verschijnen van polycysteuze eierstokken (op een echo).

PCOS kan veel verschillende oorzaken hebben. Eén daarvan is wanneer je eierstokken teveel hormonen aanmaakt die androgenen (mannelijke hormonen) worden genoemd. Dit kan ertoe leiden dat je cycli veel langer duren dan normaal of onregelmatig worden.^4,5

Bij veel vrouwen kan de aandoening echter ook worden veroorzaakt door insulineresistentie en staat bekend als hyperinsulinemie. Dit is een hoger insulineniveau in het bloed dan wat we als gezond beschouwen.^4,5

Na verloop van tijd hebben onderzoeken aangetoond dat hogere insulineniveaus de hoeveelheid geslachtshormoonglobuline (SHBG) kunnen verminderen. Dit hormoon wordt in de lever geproduceerd. SHBG bindt aan geslachtshormonen, zoals testosteron en oestrogeen, waardoor ze inactief worden en hun beschikbaarheid in het lichaam gereguleerd wordt. Daarnaast kunnen hogere insulineniveaus ook de androgeenproductie verhogen, wat kan leiden tot het ontstaan van PCOS.^4,5

Wat zijn polycysteuze eierstokken?

De term 'polycysteuze eierstokken' verwijst naar het grote aantal follikels (met vocht gevulde zakjes waarin eicellen zich ontwikkelen) die zich op de eierstokken vormen. Bij PCOS zijn deze zakjes vaak niet in staat om een eicel vrij te geven, waardoor er geen eisprong plaatsvindt.¹

Maar ondanks de naam heb je eigenlijk geen cysten als je PCOS hebt.¹

Wat zijn de verschillende soorten PCOS?

PCOS kan verschillende klachten veroorzaken bij verschillende mensen. Daarom is het niet verrassend dat er verschillende soorten PCOS zijn. Dit zijn de verschillende soorten PCOS:

Bijnier PCOS: dit type wordt geassocieerd met hoge androgeenspiegels (mannelijke hormonen), wat resulteert in symptomen, zoals acne en overmatige haargroei.⁶
Insulineresistente PCOS: mensen met PCOS zijn vaak insulineresistent, wat betekent dat hun lichaam wel insuline kan aanmaken, maar het niet effectief kan gebruiken. Hierdoor neemt risico op diabetes type 2 toe.⁷
Inflammatoire PCOS: soms reageert ons immuunsysteem alsof er een bedreiging is. Zelfs als die er niet is, kan dat leiden tot ontstekingen. Deze ontsteking kan onze cellen beschadigen, de androgeenspiegel verhogen en de ovulatie beïnvloeden.^8,9
PCOS na de pil: stoppen met de anticonceptiepil kan soms PCOS-achtige symptomen veroorzaken, zoals onregelmatige menstruaties en een stijging van de androgeenspiegel.^10,11 Deze symptomen betekenen niet direct dat je PCOS hebt. Het is niet ongebruikelijk dat je hormonen en cycli wat tijd nodig hebben om tot rust te komen na het stoppen met hormonale anticonceptie.^10,11

Lees hier meer over de verschillende soorten PCOS.

Wat veroorzaakt PCOS?

Helaas weten wetenschappers nog steeds niet precies wat PCOS veroorzaakt. Maar omdat PCOS vaak in families voorkomt, geloven velen dat er bij sommige mensen een genetische component aan de aandoening zit.^{12, 13}

Recent onderzoek uitgevoerd bij dieren suggereert dat PCOS veroorzaakt kan worden door genetische of chemische veranderingen die optreden in de baarmoeder.¹² Het is echter het meest waarschijnlijk dat PCOS het resultaat is van een combinatie van oorzaken, waaronder genen en omgevingsfactoren.⁴

Symptomen en bijwerkingen van PCOS

Omdat PCOS wordt geclassificeerd als een 'syndroom', is het ervaren van meerdere symptomen nodig voor een diagnose.^14,15 Over het algemeen worden deze symptomen duidelijk in je twintiger jaren.

Enkele van de meest voorkomende symptomen van PCOS zijn:^3,16

Onregelmatige menstruatie of geen menstruatie
Moeite om zwanger te worden door onregelmatige ovulatie of het uitblijven van ovulatie
Overmatige haargroei (hirsutisme) - meestal op het gezicht, de borst, de rug of de billen
Gewichtstoename
Dunner wordend haar en haaruitval op het hoofd
Vette huid of acne
Depressie of angst
Obstructieve slaapapneu

Onthoud wel dat iedereen PCOS anders ervaart. Omdat deze symptomen ook op andere aandoeningen kunnen wijzen, is het belangrijk om een afspraak te maken met je huisarts als je een van deze symptomen ervaart.

Hoe wordt PCOS gediagnosticeerd?

Om de diagnose PCOS te krijgen, moet je ten minste twee van de volgende kenmerken hebben zoals eerder beschreven:^1,3

Onregelmatige menstruatie
Overtollig androgeen
Polycysteuze eierstokken

PCOS behandelen

Helaas bestaat er geen genezing voor PCOS. Met een combinatie van veranderingen in levensstijl en medicijnen kunnen je symptomen wel beter onder controle worden gehouden.¹

Een paar van de belangrijkste behandelingsopties voor PCOS zijn:^1,17

Gewichtsverlies: sporten en het eten van een gezond, uitgebalanceerd dieet kunnen de symptomen helpen verlichten.
Geneesmiddelen: deze kunnen worden gebruikt om specifieke symptomen te behandelen, zoals de anticonceptiepil voor onregelmatige menstruatie en overmatige haargroei, en clomifeen voor vruchtbaarheidsproblemen.
Chirurgie: voor vruchtbaarheidsproblemen die niet reageren op medicijnen, kan een eenvoudige chirurgische ingreep worden aanbevolen. Deze staat bekend als laparoscopische eierstokboring (LOD) om het weefsel weg te halen dat androgenen produceert.

Soms kan metformine worden aanbevolen. Deze medicatie wordt meestal gebruikt om diabetes te behandelen en kan helpen de hormonen te reguleren door de insulineresistentie te verminderen, vooral bij vrouwen met een risico op diabetes of hartaandoeningen. Raadpleeg voor meer informatie hierover je huisarts.¹⁷

5 tips om je levensstijl te verbeteren

Er zijn bepaalde veranderingen in je levensstijl die je kunt maken om PCOS onder controle te houden. Over het algemeen zijn de belangrijkste gebieden om naar te kijken beweging, voeding, supplementen en leefstijlkeuzes. We zullen wat meer uitleggen over deze gebieden en de veranderingen die je kunt maken die je gezondheid positief kunnen beïnvloeden.

1. Beweging

Allereerst lichaamsbeweging. Het spreekt voor zich dat het bewegen van je lichaam essentieel is voor een gezonde levensstijl. Maar het kan extra belangrijk zijn voor mensen met PCOS.

Aangetoond is dat 150 minuten lichaamsbeweging per week niet alleen positieve effecten heeft op de ovulatiefrequentie en insulinegevoeligheid, maar mogelijk ook het psychologische welzijn verbetert.¹⁸

Gematigde oefeningen, zoals stevig wandelen, zwemmen, yoga of weerstandstraining kunnen echter het beste zijn voor mensen met PCOS. Dit komt doordat beweging met een hoge intensiteit een piek in het cortisol- en adrenalineniveau kan veroorzaken, waardoor je insulineniveau verder toeneemt.¹⁹

2. Voeding

Een andere manier die mogelijk helpt PCOS onder controle te houden is je voeding. Kies voor drie voedzame maaltijden per dag die allemaal een bron van hoogwaardige eiwitten, vezels, groenten en gezonde vetten bevatten.²⁰ Het volgen van een voedingsschema met een lage glycemische index (GI) kan helpen.^21,22

PCOS behoort tot een groep van ontstekingsaandoeningen. Daarom zijn voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten goed om toe te voegen aan je eetpatroon. Zo kun je bijvoorbeeld groene thee drinken in plaats van zwarte thee.

Het volgen van een mediterraan dieet dat rijk is aan vette vis, volle granen en groenten helpt om je gezondheid op peil te houden en kan ook je risico op diabetes of hartaandoeningen verminderen. Dit zijn twee aandoeningen waar vrouwen met PCOS een significant verhoogd risico op lopen als ze overgewicht hebben of een familiegeschiedenis.^7,23,24

Probeer ook eens het aantal koolhydraten in je eetpatroon te verlagen en je eiwitinname te verhogen.^20,25 Gerstgraan-, havergraan- en roggevezels zijn goed voor de normale darmfunctie en stimuleren de darmwerking.^26,27

Het eten van kruisbloemige groenten (waaronder bladgroenten, broccoli, kool, boerenkool en bok choy) is ook belangrijk, omdat veel van deze groenten 'DIM' (diindolylmethaan) bevatten. Hoewel de gegevens beperkt zijn, wordt aangenomen dat deze voedingsstof een anti-androgene en oestrogene activiteit heeft. Dit betekent dat het kan helpen om het testosterongehalte te verlagen bij mensen met PCOS met een hoog androgeengehalte.^28,29

We begrijpen de rol van voeding bij PCOS nog niet volledig, maar het eten van een gezond, evenwichtig dieet met veel volwaardige voedingsmiddelen en groenten is goed voor de algehele gezondheid.

3. Een gezond gewicht behouden

Vanuit een gewichtsperspectief is het belangrijk dat je gewicht een normaal BMI heeft om de hormonale disbalans te beheersen en weer in balans te brengen.^30-32

Vind je dit een uitdaging? Laat je dan doorverwijzen naar een diëtist en bespreek intermittent vasten met je huisarts. Dit kan een effectieve manier zijn om gewicht te verliezen en het eraf te houden zonder het gevoel te hebben dat je een permanent dieet volgt.¹⁷

Als alternatief kun je voor wat gezonde maaltijdinspiratie een kijkje nemen bij onze recepten om allerlei uitgebalanceerde opties te ontdekken.

4. Enkele onderzoeken over vitamines en mineralen

Een onderzoek toonde aan dat 70% van de deelnemers een 'herstelde eisprong' had.³³ Wanneer de twee worden gecombineerd had 88% van de patiënten ten minste één episode van herstelde ovulatie en 18 van deze patiënten hadden een normale menstruatie tijdens de zes maanden follow-up periode.^34,33,35 Er is echter meer onderzoek nodig naar deze twee supplementen omdat bestaand onderzoek beperkingen heeft, zoals een kleine steekproefomvang.

Onderzoek wijst uit dat zink eventueel kan ondersteunen. Na acht weken concludeerde een onderzoek met 48 vrouwen een vermindering van 29,2% van alopecia (een ziekte waarbij er ineens haren uitvallen) bij patiënten met PCOS die zink supplementen kregen, evenals een significante vermindering van overbeharing.³⁶

Ook glutathion, N-acetylcysteïne en ALA (alfaliponzuur) zouden wellicht verlichting kunnen geven. Er zijn echter meer onderzoeken nodig om dit verband op te helderen.^37-40

Van omega 3 is ook aangetoond dat het goed is voor de triglyceridenspiegel en draagt op deze manier bij aan het behoud van een normaal vetgehalte in het bloed. In sommige onderzoeken lijkt omega 3 zelfs te helpen bij het reguleren van cycli bij vrouwen met PCOS. Verder onderzoek op dit gebied is echter noodzakelijk.^41,42

5. Keuzes in levensstijl

Roken staat bekend om de nadelige effecten op onze gezondheid. Mensen met PCOS kunnen baat hebben bij stoppen, omdat is aangetoond dat roken de insulineresistentie verergert en de testosteronspiegel en vetspiegel verhoogt.^43,44

Op dezelfde manier kan alcoholgebruik de hormoon- en bloedsuikerregulatie negatief beïnvloeden, wat vervolgens hoge bloedsuikerwaarden kan veroorzaken.^45,46 Dit kan vooral zorgwekkend zijn voor mensen met insulineresistente PCOS.

Tot slot, als je leeft met PCOS, is het belangrijk prioriteit te geven aan slaap. Dit is vooral belangrijk omdat slaapgebrek ontstekingen kan verhogen, wat bepaalde PCOS-symptomen kan verergeren.⁴⁷

Tot slot: geef prioriteit aan voeding, beweging en slaap

Het maken van de juiste keuzes in je levensstijl is een van de belangrijkste manieren om met PCOS te leven op een manier die goed is voor je lichaam en welzijn. Denk aan voedzame maaltijden, bewegen, stoppen met roken en alcohol en een goede nachtrust.

Als je meer informatie wilt of denkt dat je PCOS hebt, is het belangrijk om met een arts te praten om uit te vinden welke behandelingen voor jou beschikbaar zijn.

Disclaimer: dit is een informatiepagina. Holland & Barrett heeft geen producten die bestemd zijn voor deze indicatie/toepassing.

Bronnen

Miazgowski, T., Martopullo, I., Widecka, J., Miazgowski, B., & Brodowska, A. (2021). National and regional trends in the prevalence of polycystic ovary syndrome since 1990 within Europe: the modeled estimates from the Global Burden of Disease Study 2016. Archives of Medical Science: AMS, 17(2), 343. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7959048/
Nandi, A., Chen, Z., Patel, R., & Poretsky, L. (2014). Polycystic ovary syndrome. Endocrinology and Metabolism Clinics, 43(1), 123-147. https://www.endo.theclinics.com/article/S0889-8529(13)00113-8/abstract
Hart, R., Hickey, M., & Franks, S. (2004). Definitions, prevalence and symptoms of polycystic ovaries and polycystic ovary syndrome. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, 18(5), 671-683. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1521693404000914
Barthelmess, E. K., & Naz, R. K. (2014). Polycystic ovary syndrome: current status and future perspective. Frontiers in bioscience (Elite edition), 6, 104. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4341818/
Fraison E., et al. Metformin versus the combined oral contraceptive pill for hirsutism, acne, and menstrual pattern in polycystic ovary syndrome. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020, Issue 8. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005552.pub3
Chappell, N, and Schutt, A. Hyperandrogenemia. Encyclopedia of Reproduction (Second Edition), 2018, pp. 70-76. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-801238-3.64518-X .
Ovalle, F., & Azziz, R. (2002). Insulin resistance, polycystic ovary syndrome, and type 2 diabetes mellitus. Fertility and sterility, 77(6), 1095-1105. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0015028202031114
Weiss, G., et al. Inflammation in Reproductive Disorders. Reproductive Sciences. 2009;16(2):216–29. https://doi.org/10.1177/1933719108330087.
Fox, CW., et al. Inflammatory Stimuli Trigger Increased Androgen Production and Shifts in Gene Expression in Theca-Interstitial Cells. Endocrinology. 2019;160(12):2946–58. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6855291/
Panicker, S., Mann, S., Shawe, J., & Stephenson, J. (2014). Evolution of extended use of the combined oral contraceptive pill. Journal of Family Planning and Reproductive Health Care, 40(2), 133-141. https://srh.bmj.com/content/40/2/133.short
Shukla, A. K. S. H. A. R. A., Jamwal, R. O. H. I. T. A. S. H., & Bala, K. U. M. U. D. (2017). Adverse effect of combined oral contraceptive pills. Asian J Pharma & Clin Res, 10, 17-21. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1521693414001114
Franks, S., & Berga, S. L. (2012). Does PCOS have developmental origins?. Fertility and sterility, 97(1), 2-6. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0015028211028056
Amato, Paula, and Joe L. Simpson. The Genetics of Polycystic Ovary Syndrome. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology. 2004; vol. 18, no. 5, pp. 707-718, https://doi.org/10.1016/j.bpobgyn.2004.05.002
Calvo, Franz, et al. Diagnoses, Syndromes, and Diseases: A Knowledge Representation Problem. AMIA Annual Symposium Proceedings. 2003; vol 2003, p. 802, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1480257/
Wilson, J. M. G., Jungner, G., & World Health Organization. (1968). Principles and practice of screening for disease. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/37650/WHO_PHP_34.pdf
RCOG. International Evidence-based Guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome [Internet]. [geciteerd op 5 maart 2024]. https://www.monash.edu/__data/assets/pdf_file/0003/3379521/Evidence-Based-Guidelines-2023.pdf.
Badawy, A., & Elnashar, A. (2011). Treatment options for polycystic ovary syndrome. International journal of women's health, 25-35. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.2147/IJWH.S11304
Woodward, A., et al. Exercise and Polycystic Ovary Syndrome. Physical Exercise for Human Health. 2020;1228:123–36. https://doi.org/10.1007/978-981-15-1792-1_8.
Hill, EE, et al. Exercise and circulating cortisol levels: the intensity threshold effect. Journal of endocrinological investigation. 2008;31(7):587–91. https://doi.org/10.1007/BF03345606.
Sørensen, LB, et al. Effects of increased dietary protein-to-carbohydrate ratios in women with polycystic ovary syndrome’ The American journal of clinical nutrition. 2012;95(1):39–48. https://doi.org/10.3945/ajcn.111.020693.
Marsh, K., et al. The optimal diet for women with polycystic ovary syndrome? British Journal of Nutrition. 2005; 94, 154–165. DOI: 10.1079/BJN20051475. https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/337D7C84D801B5313C83505E168FD7EA/S0007114505001674a.pdf/the-optimal-diet-for-women-with-polycystic-ovary-syndrome.pdf
Marsh, K., et al. ‘Effect of a Low Glycemic Index Compared with a Conventional Healthy Diet on Polycystic Ovary Syndrome.’ The American Journal of Clinical Nutrition. 2010; vol. 92, no. 1, pp. 83-92, https://doi.org/10.3945/ajcn.2010.29261
Çıtar Dazıroğlu, M., Acar Tek, N. ‘The Effect on Inflammation of Adherence to the Mediterranean Diet in Polycystic Ovary Syndrome.’ Curr Nutr Rep. 2023; 12, 191–202. https://doi.org/10.1007/s13668-023-00451-6
Berni, Thomas R., et al. ‘Women With Polycystic Ovary Syndrome Have an Increased Risk of Major Cardiovascular Events: A Population Study.’ The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, vol. 106, no. 9, 2021, p. e3369, https://doi.org/10.1210/clinem/dgab392
Douglas, C. C., Gower, B. A., Darnell, B. E., Ovalle, F., Oster, R. A., & Azziz, R. (2006). Role of diet in the treatment of polycystic ovary syndrome. Fertility and sterility, 85(3), 679-688. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0015028205039749
Nuttall, F. Q. (1993). Dietary fiber in the management of diabetes. Diabetes, 42(4), 503-508. https://diabetesjournals.org/diabetes/article/42/4/503/8176/Dietary-Fiber-in-the-Management-of-Diabetes
Leung, Wing T., et al. ‘Lower Fiber Consumption in Women with Polycystic Ovary Syndrome: A Meta-Analysis of Observational Studies. Nutrients. 2022; vol. 14, no. 24, https://doi.org/10.3390/nu14245285
Bovee, H., et al. ‘Screening of synthetic and plant-derived compounds for (anti)estrogenic and (anti)androgenic activities.’ Analytical and Bioanalytical Chemistry. 2008;390(4):1111–9. https://doi.org/10.1007/s00216-007-1772-3.
Alois, M., and Irene M. E. ‘Hormonal Regulation In Pcos Using Acupuncture And Herbal Supplements: A Case Report And Review Of The Literature.’ Integrative Medicine: A Clinician's Journal. 2019; vol. 18, no. 5, pp. 36-39, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7219449
Haase, Christiane L., et al. "Association between Body Mass Index, Weight Loss and the Chance of Pregnancy in Women with Polycystic Ovary Syndrome and Overweight or Obesity: A Retrospective Cohort Study in the UK." Human Reproduction (Oxford, England), vol. 38, no. 3, 2023, pp. 471-481, https://doi.org/10.1093/humrep/deac267
Khmil M, Khmil S, Marushchak M. ‘Hormone Imbalance in Women with Infertility Caused by Polycystic Ovary Syndrome: Is There a Connection with Body Mass Index?’. Open Access Maced J Med Sci [Internet]. 2020 Jun. 20; 8(B):731-7. https://oamjms.eu/index.php/mjms/article/view/4569
Sam, S. ‘Obesity and Polycystic Ovary Syndrome.’ Obesity Management. 2007; vol. 3, no. 2,p. 69, https://doi.org/10.1089/obe.2007.0019 .
Regidor, P-A., et al. ‘Management of women with PCOS using myo-inositol and folic acid. New clinical data and review of the literature.’ Hormone molecular biology and clinical investigation. 2018;34(2). https://doi.org/10.1515/hmbci-2017-0067.
Papaleo, E., et al. ‘Myo-inositol in patients with polycystic ovary syndrome: A novel method for ovulation induction.’ Gynecological Endocrinology. 2007; 23(12), 700–703. https://doi.org/10.1080/09513590701672405
Ali CO., et al. ‘Different Effects of Myoinositol plus Folic Acid versus Combined Oral Treatment on Androgen Levels in PCOS Women’. International Journal of Endocrinology. 2016; vol. 2016, Article ID 3206872, 8 pages. https://doi.org/10.1155/2016/3206872
Jamilian, M., et al. ‘Effects of Zinc Supplementation on Endocrine Outcomes in Women with Polycystic Ovary Syndrome: a Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial.’ Biological trace element research. 2016;170(2):271–8. https://doi.org/10.1007/s12011-015-0480-7.
Uraz, S., et al. ‘N-acetylcysteine expresses powerful anti-inflammatory and antioxidant activities resulting in complete improvement of acetic acid-induced colitis in rats.’ Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation. 2013;73(1):61–6. https://doi.org/10.3109/00365513.2012.734859.
Saboori, S., et al. ‘Effects of alpha-lipoic acid supplementation on C-reactive protein level: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials.’ Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases. 2018;28(8):779–86. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2018.04.003.
Fruzzetti, F., Capozzi, A., Canu, A., & Lello, S. (2019). Treatment with d-chiro-inositol and alpha lipoic acid in the management of polycystic ovary syndrome. Gynecological Endocrinology. 2019; 35(6), 506–510. https://doi.org/10.1080/09513590.2018.1540573
Kiani, KA., et al. Dietary Supplements for Polycystic Ovary Syndrome. Journal of Preventive Medicine and Hygiene. 2022; vol. 63, no. 2 Suppl 3, p. E206, https://doi.org/10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2762
Mohammadi E, Rafraf M, Farzadi L, Asghari-Jafarabadi M, Sabour S. Effects of omega-3 fatty acids supplementation on serum adiponectin levels and some metabolic risk factors in women with polycystic ovary syndrome. Asia Pac J Clin Nutr. 2012;21(4):511-8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23017309/
Melo, V., et al. Omega-3 supplementation in the treatment of polycystic ovary syndrome (PCOS) - a review of clinical trials and cohort. Endocr Regul. 2022;56(1):66-79. doi: 10.2478/enr-2022-0008
Cupisti, S., et al. Smoking is associated with increased free testosterone and fasting insulin levels in women with polycystic ovary syndrome, resulting in aggravated insulin resistance. Fertility and Sterility. 2010;94(2):673–7. https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2009.03.062.
Pau CT, Keefe CC, Welt CK. Cigarette smoking, nicotine levels and increased risk for metabolic syndrome in women with polycystic ovary syndrome. Gynecol Endocrinol. 2013 Jun;29(6):551-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4077900/
Cho, D. H. (2012). Blood sugar control in alcohol-consuming diabetics. The Journal of Korean Diabetes, 13(2), 91-94. https://synapse.koreamed.org/articles/1054865
Nohara, M., et al. A Menstrual Cycle and Menstrual Pain Problems and Related Risk Factors among Japanese Female Workers. Industrial Health. 2011, 49, 228–234. https://www.jstage.jst.go.jp/article/indhealth/49/2/49_MS1047/_pdf/-char/ja
Bahman, M., et al. The Importance of Sleep Hygiene in Polycystic Ovary Syndrome from the View of Iranian Traditional Medicine and Modern Medicine. International Journal of Preventive Medicine. 2018;9.https://doi.org/10.4103/ijpvm.IJPVM_352_16 .