Alles over osteoporose of botontkalking

Volgens statistieken hebben ruim 500.000 Nederlanders last van osteoporose, ook wel botontkalking genoemd. En hoogstwaarschijnlijk ligt dat aantal nog een stuk hoger, want veel mensen hebben in een beginnende fase (nog) geen klachten en gaan er dus ook niet voor naar de huisarts. Opvallend is ook dat osteoporose tot vijf keer meer bij vrouwen voorkomt en dat het een typische ouderdomsziekte is. Maar wat is osteoporose nu precies? Hoe ontstaat het, wat zijn de klachten en valt het te voorkomen of te behandelen? In dit artikel vind je alle antwoorden op jouw vragen rond botontkalking. 

Laatste update: 20 september 2021.

Wat is osteoporose of botontkalking?

Osteoporose of botontkalking is het proces van afname in botmassa en veranderingen in de botsamenstelling (de botmatrix). Dat betekent dat er minder mineralen zoals calcium in het bot aanwezig zijn. Hierdoor ontstaat er een vermindering in botdichtheid. Hoe lager de botdichtheid, hoe zwakker en breekbaarder het bot. Osteoporose maakt de botten dus poreuzer of zwakker. 

Hoe ontstaat osteoporose?

Onze botten zijn, in tegenstelling tot wat velen denken, geen ‘statische’, onveranderlijke onderdelen van ons lichaam. Net als bijvoorbeeld onze huid, wordt ook botweefsel constant hernieuwd. Dat is ook de reden waarom onze botten in staat zijn om zichzelf effectief te herstellen na een botbreuk en waarom ze zo veel kunnen groeien tijdens onze kinderjaren. 

De botdichtheid piekt rond ons 30ste levensjaar. Daarna blijft de botdichtheid relatief stabiel tot aan de menopauze bij vrouwen en tot ongeveer 70-jarige leeftijd bij mannen. Na deze periode komt er een verstoring tussen het evenwicht in botaanmaak en botafbraak, waardoor er meer bot wordt afgebroken dan aangemaakt en er dus botontkalking ontstaat. 

Wat zijn de risicofactoren voor osteoporose? 

Maar wat is de reden dat er minder bot wordt aangemaakt dan afgebroken? De volgende risicofactoren kunnen hieraan bijdragen:

• Een leeftijd van 50 jaar of ouder. 
• Erfelijkheid (een moeder of vader met een heupfractuur kan een indicatie zijn). 
• Ondergewicht.
• Het gebruik van bepaalde medicatie zoals prednison.
• Hormonale veranderingen of problemen. 
• Bepaalde ziekten zoals schildklieraandoeningen.
• Lage calcium inname.
• Een tekort aan vitamine D (dat de absorptie van calcium bevordert).  
• Spijsverteringsproblemen waardoor bepaalde voedingsstoffen moeilijker worden opgenomen.
• Weinig beweging of fysieke activiteit. 
• Roken.
• Overmatig alcoholgebruik.

Waarom komt osteoporose vaker voor bij vrouwen? 

Cijfers tonen aan dat tot ongeveer vijf keer meer vrouwen last krijgen van osteoporose dan mannen. Dit komt deels omdat ze gemiddeld gezien langer leven, maar vrouwen hebben ook een lagere piekbotmassa (de botmassa aan 30-jarige leeftijd) dan mannen. Bovendien kampen vrouwen met versterkt botverlies vanaf de menopauze. Dit komt door bepaalde hormonale veranderingen, zoals een verminderde aanmaak van oestrogeen. Oestrogeen werkt immers botversterkend. 

Welke klachten of symptomen heb je bij osteoporose?

Het lastige met osteoporose is dat je vaak niet direct merkt dat je het hebt. Dit komt omdat osteoporose geen symptomen of klachten met zich meebrengt, zeker niet in een vroeg stadium. Het is een zogenaamde ‘stille aandoening’. Vaak merk je pas dat je osteoporose hebt door een botbreuk, meestal in de wervelkolom, heup, pols, bovenarm of bekken. 

Helaas zijn er geen tips om osteoporose direct te herkennen. In het ziekenhuis kan je wel een onderzoek naar de sterkte van je botten laten doen. Dat verloopt via een speciaal röntgenapparaat, want op een gewone röntgenfoto is osteoporose niet te zien. 

Kan je osteoporose behandelen?

Omdat na een bepaalde leeftijd meer bot wordt afgebroken dan aangemaakt, is botontkalking nooit echt te genezen, maar je kan het wel zo lang mogelijk uitstellen en het proces van botontkalking trager laten verlopen. Met de juiste levensstijl is het zelfs mogelijk om de mineraaldichtheid van je botten ook op latere leeftijd te verhogen, maar nooit meer dan tijdens je piekbotmassa op je 30ste. Op die manier kan je osteoporose wel zo lang mogelijk uitstellen of zelfs helemaal voorkomen. 

Als je osteoporose hebt, is het vooral ook belangrijk om aan valpreventie te doen, hierdoor beperkt je de kans op botbreuken. Om succesvol aan valprevantie te doen, kun je een paar eenvoudige dingen doen: je ogen eens laten checken en goede verlichting in huis halen, maar ook een trap met antislipmateriaal en goede schoenen kunnen bijvoorbeeld al wonderen doen. 

Osteoporose voorkomen

Om osteoporose (deels) te voorkomen of het toch zo lang mogelijk uit te stellen, is het belangrijk om zo veel mogelijk rekening te houden met de hierboven vermelde risicofactoren. Op factoren als leeftijd en genen heb je natuurlijk geen invloed, maar er zijn gelukkig ook een aantal dingen waar je wel invloed op hebt. Met de onderstaande tips ondersteun je de botgroei en voorkom je een extra snelle botafbraak. 

• Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik. Studies ontdekten dat rokers en (chronische, hevige) drinkers vaker last hebben van osteoporose. 
• Eet calciumrijk voedsel. Calcium is goed voor het skelet en speelt een rol bij de botaanmaak. Calcium zit in zuivelproducten, maar ook in noten, peulvruchten en groente. Ook een calciumsupplement kan een goede aanvulling zijn. Verder dragen ook eiwitten, fosfor, magnesium, mangaan, vitamine K en zink bij tot de instandhouding van normale botten.
• Zorg er ook voor dat je voldoende vitamine D binnenkrijgt. Het lichaam heeft vitamine D nodig om calcium goed te absorberen. Vooral in de wintermaanden maakt ons lichaam vaak onvoldoende vitamine D aan. Daarom zou je een vitamine D-supplement kunnen overwegen.
• Beweeg voldoende. Vooral gewichtdragende sporten zoals krachttraining en hardlopen helpen bij het opbouwen van botmassa. Maar ook dagdagelijkse activiteiten, zoals traplopen en wandelen, kunnen positief zijn. Fietsen en zwemmen zijn dan weer voorbeelden van niet-gewichtdragende sporten die weinig invloed hebben op de botten. Een Australisch onderzoek uit 2017 ontdekte dat vrouwen die na de menopauze een lage botmassa hadden, die konden verhogen door slechts twee keer per week 30 minuten een gewichtdragende sport te beoefenen. 

Tot slot

Heel wat mensen krijgen op latere leeftijd met osteoporose te maken, het is nu eenmaal een aandoening die gepaard gaat met het ouder worden. Gelukkig kunnen we met de juiste levensstijl onze piekbotmassa tot ons 30ste levensjaar zo veel mogelijk opbouwen. Ook na ons 30ste kunnen we veel doen om de botafbraak zo miniem mogelijk te houden. Omdat osteoporose genezen niet echt mogelijk is, is het vooral belangrijk preventief osteoporose te voorkomen en botontkalking via voeding en beweging tegen te gaan.